Wyjaśnienie planu ochrony

Plan nie wprowadza dodatkowych regulacji, a jest jedynie analizą, waloryzacją krajobrazu kulturowego objętego ochroną oraz diagnozą problemów przestrzennych występujących na terenie parku kulturowego. Jego struktura ma charakter naukowo — techniczny, a nie prawny.

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, która jest podstawą do sporządzenia planu ochrony, nie zawiera żadnych wskazówek co do tego, co powinno znaleźć się w tym planie, ani jaka jest jego rola, czy charakter. Ustawodawca wskazał jedynie, że plan ma być sporządzony przez wójta (burmistrza/prezydenta) w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków i podlega zatwierdzeniu przez radę gminy.

Ze względu na szczątkowe uregulowania ustawowe w tym zakresie, Rada Ochrony Zabytków działającą przy Ministrze Kultury przyjęła i zarekomendowała do stosowania dokument «Zasady tworzenia parku kulturowego, zarządzania nim oraz sporządzania planu ochrony». Powołany dokument przewiduje następujący schemat układu dokumentacji planu ochrony parku kulturowego:

1) diagnoza:
a) identyfikacja reprezentatywnych cech charakterystycznych zachowanego krajobrazu kulturowego (wyszczególnienie powodów, dla których dany obszar został poddany ochronie),
b) rejestracja zasobu krajobrazu i procesów w nim zachodzących,
c) waloryzacja cech i procesów krajobrazu i w krajobrazie;

2) prognoza:
a) analiza szans, konfliktów i zagrożeń,
b) analiza pierwotnej, wtórnej i przyszłej postaci krajobrazu (przy uwzględnieniu dwóch wariantów — sytuacji, w której park nie powstanie, oraz sytuacji, w której zostanie on utworzony),
c) strefowanie ochronne przedmiotowego obszaru;
3) ustalenia i wytyczne:
a) sugestie co do korekty granic parku,
b) kierunki i zakresy działań,
c) sposoby rozwiązywania konfliktów i ograniczania zagrożeń dla chronionego obszaru,
d) ewentualne wytyczne dla zmian w miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Jednak jak sam przyznaje w opracowaniu jeden ze współautorów tego dokumentu, są to jedynie pewne zalecenia, co do dobrych praktyk przy sporządzaniu planu ochrony, albowiem ustawa nie precyzuje czym jest plan ochrony park kulturowego, jaka powinna być jego treść, czy znaczenie prawne, oraz zostawia władzom gminy w zasadzie pełną dowolność co do sposobu konstrukcji tego planu i jego merytorycznej zawartości.

Plan ochrony parku kulturowego nie jest zatem aktem normatywnym, który miałby adresatów poza sferą administracji publicznej. To oznacza, że nie może nadawać praw ani nakładać żadnych obowiązków na mieszkańców. Plan taki nie zawiera żadnych norm prawnych powszechnie obowiązujących, skierowany jest wyłącznie do organów gminy — wytycza cele i sposoby ich realizacji, mające służyć właściwemu wdrożeniu zasad przyjętych w uchwale o powołaniu parku kulturowego. Tym samym plan ochrony nie jest ani rozwinięciem, ani uzupełnieniem uchwały o powołaniu parku kulturowego, ani tym bardziej formą «rozporządzenia wykonawczego do uchwały», jak błędnie jest to niekiedy sugerowane. Plan ochrony nie może w żaden sposób korygować, modyfikować, zmieniać, uzupełniać, czy też precyzować zakazów i ograniczeń jakie zostały ustanowione w uchwale, tym samym jego treść jest irrelewantna dla sytuacji prawnej adresatów uchwały. Całość norm określających zakazy i nakazy jakich trzeba przestrzegać na terenie parku kulturowego mogą znajdować się wyłącznie w treści uchwały o powołaniu parku kulturowego. Dokument planu ochrony jest skierowany w zasadzie wyłącznie do urzędników gminy i ma być opracowaniem pomocniczym w podejmowaniu właściwych działań przy zarządzaniu parkiem kulturowym i jego rozwijaniu oraz być swoistym drogowskazem dla prawidłowego kształtowaniu ochrony dziedzictwa kulturowego na terenie parku, nie zaś źródłem prawa. Ewentualne postulaty co do zmian w planach miejscowych zagospodarowania przestrzennego lub innych aktach prawnych, jakie mogą znaleźć się w takim opracowaniu, nie będą miały charakteru wiążącego, a ich skuteczność będzie w pełni zależeć od podjęcia przez Radę Miasta odpowiednich uchwał o charakterze aktów prawa miejscowego.

Z tych względów plan ochrony nie ma wpływu na wejście w życie uchwały o powołaniu parku kulturowego, ani na moc obowiązującą zawartych w niej uregulowań, które mają charakter kompletny i autonomiczny. Plan ochrony może być przygotowany już po wejściu w życie uchwały, a z racji tego, że ma charakter wewnętrzny i pomocniczy, a nie normatywny, nie podlega on obwieszczeniu w drodze publikacji, a przepisy ustawy nie przewidują konsekwencji dla funkcjonowania parku, w przypadku braku jego przyjęcia.